Kayıtlı tarih yazımına göre 4 bin yıllık bir medeniyetin üzerine kurulan Çin Halk Cumhuriyeti, dünyanın ‘modernleşme’sinin temelini atan uygarlıktır. Barut, kâğıt, pusula, matbaa Çin’den dünyaya yayılırken, Avrupa başta olmak üzere dünyanın dört bir yanında yeni bir çağın başlamasına da öncülük etmiştir.
Şang ve Şia hanedanlarının M.Ö. 1450 – 1050 yılları arasında hüküm sürdüğü Çin, 1830’da Avrupalı misyonerlerin ülkeden sınır dışı edilmesi ve Afyon Savaşları sürecinde halkına yabancılaşan hanedanlığa karşı verilen mücadele ile birlikte 1894 Japonya yenilgisinin ardından 1898 yılında gelen Boxer ayaklanması, Mançu hanedanlığına nefretin gün yüzüne çıkmasına neden olmuştur.
Halkın yaklaşık yüz yıllık bir sürece yayılan hanedanlığa ve emperyalistlere karşı nefreti, direnme içgüdüsünü de beraberinde getirmiş; 24 Kasım 1894’te ‘Çin Halk Canlanışı’ olarak kurulan Kuomintang, Hankov’da genç subayların başı çektiği bir grup tarafından çıkan ayaklanmanın ardından güçlenmiştir. Kendiliğinden gelişen bu ayaklanmanın ardından Kuomintang’ın kurucusu Sun Yat Sen Cumhurbaşkanı seçilmiş, büyükşehirlerde imparatorluğun ejderhalı bayrağı indirilmeye başlanmıştır.
1912 yılında ise Çin Halk Cumhuriyeti kurulmuş, resmen ilanı ise 1949 yılında Mao tarafından duyurulmuştur.
Sun Yat Sen önderliğinde ‘ulusçuluk, demokrasi ve toplumsal adalet’i benimseyen Kuomintang (Ulusal Halk Partisi), 1919 yılında modernize edilse de Çin içerisinde meydana gelen en büyük öğrenci ayaklanmasına ve Japonya ile imzalanan ‘21 Dilek Anlaşması’na karşı tepkilere dayanamamış, yeniden açılacağı 1923’e kadar kapalı kalmıştır.
Aynı dönemde Şanghay’da işçi ve aydınların temelini oluşturduğu yeni bir parti, 1 Temmuz 1921’de de Çin Komünist Partisi (ÇKP) kurulmuştur.
İlk olarak Şanghay’ın Fransız bölgesinde bulunan bir kız okulunda ardından da güney gölünde kiralanmış olan bir gemide gizlice toplanan Çin Komünist Partisi kurucuları, yalnızca 28 yıl sonra tek başına yönetimi devralacak bir partinin çekirdeğini oluşturduklarından belki de habersizdi.
Partnin ilk kongresi 50 üyeyi temsilen yalnızca 12 delege ile yapılsa da Pekin Üniversitesi’nde profesör olarak görev alan Çen Ten Şiu, aralarında Mao Çe Tung’un da bulunduğu delegeler tarafından parti başkanı seçilmiştir.
Dönemin ABD politikaları ve dünya konjonktürü perspektifinden bakan uzmanlar Çin Komünist Partisi’nin kurulmasını ‘rüya’ olarak görmesi ve ‘köylü ülkesinde sosyalist siyaset’ yapılamayacağını iddia etmesi, Troçki ve Stalin etkisinde kurulan partinin ilerlemesine engel olmamıştır.
Sovyetler’in Çin’e desteği beraberinde iç işlerine müdahale hamlelerini de beraberinde getirmiş, zaman zaman Koumintang’a tercih edilmeleri bile Çin Komünist Partisi’nin çalışmalarını durduramamıştır.
1931 yılında Japonya’nın Mançurya’yı işgal etmesinin ardından Mao Çe Tung ülkenin güney eyaletlerinden Kiangsi’de bir Çin Sovyet Cumhuriyeti kurmuş ve bu Cumhuriyetin ilk başkanı olmuştur.
1943 yılına kadar devrimci mücadelesine devam eden Mao’nun da içlerinde bulunduğu Çin Komünist Partisi Halk Savaşı başlatmış ve 1948’de Mançurya’yı, 1949 başında Şanghay’ı alarak, yürüttüğü tarım politikasının da desteğiyle 1 Ekim 1949 yılında tek başına Çin’in tamamına egemen olmuştur.
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Mao, sosyalist devrimi tamamlamak için kültürel devrim hareketini başlatırken, halk nezdinde büyük bir önder görülen Mao’nun devrimi içeren ‘Küçük Kırmızı Kitap’ı kısa sürede milyonlara ulaşmıştır.
ÇİN KOMÜNİST PARTİSİ’NİN KAÇ ÜYESİ VAR?
Çin Komünist Partisi, 180 milyon üyesi bulunan Hindistan Halk Partisi’nin ardından 90.59 milyon üye sayısıyla dünyanın en büyük ikinci partisidir.
Parti üyelerinin yüzde 22’si kadın, yüzde 76’sı erkektir. Partinin yaş ortalaması 35, üniversite mezunu oranı ise yüzde 37’dir.
Çin Komünist Partisi’ne üyelik için iki parti üyesinin kefil olması ve yerel parti şubesindeki yetkililerin sıkı denetimi şartı aranmaktadır.
Üyeliğin ilk iki yıl gözlem altında geçerken, üyeler değerlendirme ve eğitimlere tabi tutulmaktadır.
En tepede Ulusal Parti Kongresi’nin bulunduğu “Piramid” yapılanması ile dikkat çeken Çin Komünist Partisi’nin kritik kararları Pekin’de alınır. Politbüro ve Devlet Başkanı Xi Jinping en üstte bulunmaktadır. 2017 yılında devlet başkanlığı ve başkan yardımcılığı için uygulanan 10 yıllık görev süresi yasası değiştirildi ve Çin Ulusal Halk Kongresi'nde yapılan oylamada kabul edilen anayasa değişikliğiyle, Devlet Başkanı Şi Cinping'in sınırsız görev yapmasının önü açıldı.
Her iki beş yılda bir toplanan parti kongresinin ana işlevi 200 ‘asil üye’ ve 150 ‘yedek üye’den oluşan bir merkez komitesi oluşturmaktır. Kongre tarafından oluşturulan bu merkez komitesi, “politbüro’ ve politbüronun üstündeki karar organı olan ‘daimi komite’yi belirler.
POLİTBÜRO NEDİR?
Çin’de yaşayan halkın hayatına etki eden her karar ilk olarak polibüroda alınmaktadır. Politbüronun 24 üyesi vardır ve içlerinden 9 kişi iktidarı da elinde bulunduran daimi komiteyi oluşturur.
Kabine sistemine benzer bir çalışma şekli olan daimi komitenin nasıl işlediği ve hangi kararların burada alındığına ilişkin pek fazla bilgi bulunmaz.
Politbüroya alınan üyeler uzun bir eleme sisteminden geçirilir ve Pekin, Şanghay gibi en önemli kentlerle Guangdong gibi önemli bölgelerin parti sekreterleri de politbüro arasında yer alır.
ULUSAL HALK KONGRESİ NEDİR?
Ülkenin 1982 tarihli anayasasına göre Çin’in en güçlü organı Ulusal Halk kongresi yani Çin Parlamentosu olarak belirlenmiştir.
Kongre, parti kararlarına nihai onayı veren merci olmasının yanı sıra ülkenin çeşitli bölgelerinden ve ordu içerisinden seçilen üç bin delegeden oluşmaktadır.
Kongrede delegelerin görev süresi 5 yıldır ve her yıl bir kez toplanırlar. Kongre’de en nüfuzlu olan grup ise daimi komisyona seçilen 150 üyedir.
Batı’daki parlamentodan oldukça farklı işleyen sistemde kongrenin anayasayı değiştirme ve yasama yetkileri kâğıt üzerindedir.
ASKERİ KOMİSYON
Çin Halk Kurtuluş Ordusu adı verilen ‘Askeri Komisyon’, ülke sınırlarının yanı sıra partinin de koruyucusudur.
11 üyeden oluşan ‘Askeri Komisyon’ asker konuşlandırma, silah harcamaları ve atamaları gerçekleştiriyor. Kilit görevlerden sorumlu olan komisyon aynı zamanda Halk Muhafızları adı verilen paramiliter gücü de denetliyor.
Komisyon başkanı kâğıt üzerinde Halk Kongresi’nde seçilirken uygulamada parti içerisindeki en güçlü kişi ‘selef’ olarak biliniyor.
ÇİN DEVLET KONSEYİ NEDİR?
Çin’in ülke içerisinde düzeni işleten kabine konumundaki kurum ‘Devlet Konseyi’ olarak biliniyor.
Bakanlık ve komisyonların da üzerinde bulunan devlet konseyi, parti siyasetinin yayılmasından da birinci derecede sorumlu olarak görev yapıyor. Ulusal Halk Kongresi’ne karşı sorumlu görülmesine rağmen konsey kongrenin onaylayacağı kararname ve önergeleri sunuyor.
Üyeleri arasında başbakan, dört bakan yardımcısı, genel sekreter ve bakan düzeyindeki devlet konseyi temsilcilerinden oluşan Konsey’in en kritik görevi ise bütçe ve ekonomik programın hazırlanarak uygulanması.
YEREL YÖNETİM
5 ‘özerk bölge’, dört kilit kentin belediyeleri, iki özel idari bölge ve 22 eyaletten oluşan ülkenin idari yapılanmasında en üst kademeyi yerel yönetim oluşturuyor.
Sayıları yedi bine ulaşan üst düzey parti üyesi ve hükümet mensbunun sorumlu olduğu yerel yönetimden sorumlu kişilerin tamamı parti tarafından atanır.
Eyaletler talimatı başbakandan alırken bir eyaletin parti genel sekreteri, validen daha önce gelir.
Yerel hükümetler ise yalnızca yerel konularda sınırlı yasama yetkisine sahiptir.
