İran İslam Cumhuriyeti

Resmî olarak İran İslam Cumhuriyeti olarak bilinen İran, Batı Asya'da yer alan ve binlerce yıl öncesine uzanan zengin bir tarihe sahip bir ülkedir. Tarihsel olarak bilinen adıyla Pers ülkesi, bir zamanlar antik çağın en önemli uygarlıklarından biri olan geniş Pers İmparatorluğu'nun kalbiydi. Bugün İran, kapladığı 1 milyon 648 bin 195 kilometrekarelik alanla; kültürel, tarihi ve jeopolitik öneme sahip bir ülkedir. 

Coğrafi olarak İran, yedi ülke ile sınırı olan stratejik bir konumda yer almaktadır. Kuzeyde Ermenistan, Azerbaycan ve Türkmenistan ile sınırı bulunurken, doğusunda Afganistan ve Pakistan yer almaktadır. Irak ve Türkiye ise batı sınırlarını oluşturmaktadır. Ülkenin çeşitli coğrafyası, Deşt-i Kavir ve Deşt-i Lut gibi geniş çöllerden Alborz ve Zagros gibi etkileyici dağ sıralarına kadar geniş bir yelpazede yeryüzü şekillerine sahiptir. Kuzey sınırları boyunca İran, dünyanın en büyük iç su kütlesi olan Hazar Denizi'ne erişim sağlarken, güney kıyıları Basra Körfezi'ne dokunmaktadır.

Başkent Tahran; İran'ın siyasî, ekonomik ve kültürel merkezi konumundadır. Batı Asya'nın en büyük şehirlerinden biridir ve geleneksel Pers mimarisi ile modern kentsel altyapının bir karışımıyla doludur. Tahran'ın ötesinde İran, her biri geçmişten kalıntılar sergileyen İsfahan, Şiraz, Yezd ve Tebriz gibi tarihi açıdan önemli çok sayıda şehre sahiptir.

Nüfusunun 87 milyonu aştığı tahmin edilen İran'ın resmî dili Farsçadır. Çok çeşitli bir sosyal yapıya sahip İran'da farklı diller, nüfusun konuştuğu dillerin neredeyse yarısını teşkil etmektedir. Bu diller arasında Türk dilleri, Kürtçe, Arapça gibi diller yer almaktadır.

İran; edebiyat, sanat, müzik ve mimariyi kapsayan zengin kültürel mirasıyla ünlüdür. Fars dili dünya edebiyatını derinden etkilemiş; Hafız, Rûmî ve Saadî gibi şairler dünya çapında beğeni kazanmıştır. Karmaşık detayları ve canlı renkleriyle İran minyatür resmi, sanat dünyasında kendine derin bir yer edinmiştir. Tar ve santur gibi geleneksel enstrümanları içeren İran klasik müziği, yüzyıllardır dinleyicilerle buluşmaktadır.

İran, 1979'da yaşanan devrimden bu yana İslami yönetim ilkeleri tarafından yönlendirilen bir İslam cumhuriyeti olarak faaliyet göstermektedir. Devletin dini Şii İslam'dır. Önemli yetkilere sahip olan Dini Lider (Ayetullah), ülkenin en yüksek siyasî ve dini otoritesi olarak görev yapmaktadır. İran'ın siyasî sisteminde ayrıca seçilmiş bir Cumhurbaşkanı ve iç ve dış politikaları şekillendiren, İslami Şûra Meclisi adında bir parlamento bulunmaktadır. Bugün, İran'ın Dini Lideri Ali Hamaney; Cumhurbaşkanı da İbrahim Reisi'dir.

İran'ın 2023 yılında yaklaşık 368 milyar dolarlık bir gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYİH) ulaşacağı tahmin edilmektedir. Bu miktar, İran'ı dünyada 43. sıraya yerleştirmektedir. Ülkede ulusal para birimi olan İran riyali kullanılmaktadır.

Son yıllarda İran, bölgesel ve küresel meselelerde önemli bir oyuncu olmuştur. Orta Doğu'daki çatışmalara katılımı, diğer ülkelerle ilişkileri ve nükleer programı uluslararası ilgi ve tartışmalara neden olmuştur.