Tek Çin politikası ve Tayvan'ın durumu
Küresel bir süper güç olan Çin Halk Cumhuriyeti, zengin tarihi ile Asya'nın köklü devletleri arasında bulunuyor. Tayvan adıyla bilinen küçük ada devleti de Çin Cumhuriyeti adını sahiplense de, dünya genelinde kabul gören "Tek Çin politikası" nedeniyle uluslararası alanda kısıtlamalarla karşılaşıyor.
Tayvan ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki gerilim 1949'da yaşanan Çin İç Savaşı'na kadar uzanıyor. Günümüzde Tayvan'ın en fazla ticaret yaptığı ülke Çin olmasına karşın, Taipei yönetimi uluslararası örgütlere yönelik çalışmalarında en çok Pekin yönetiminin engelleri ile karşılaşıyor. Tayvan, Çin'in gölgesinde varlığını sürdürmeye çalışırken, tek bir Çin devletini kabul eden politika Tayvan tarafından sık sık ırkçılıkla özleştirilir.
ÇİN CUMHURİYETİ NASIL TAYVAN OLDU?
Doğu Asya'da Çin açıklarındaki Tayvan, Penghu, Kinmen, Matsu ve bazı diğer küçük adaların oluşturduğu devlet, resmi olarak Çin Cumhuriyeti ismini benimsemesine karşın, tüm dünyada Tayvan olarak anılıyor. 1912'de Çin topraklarında kurulan Çin Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler (BM)'nin de kurucu üyesiydi. Çin Cumhuriyeti, Tayvan adası dahil çevredeki tüm kara parçalarını II. Dünya Savaşı sonrası egemenliği altına aldı. Ancak, 1949'da Çin İç Savaşı'nı kaybeden hükümetteki Çin Milliyetçi Partisi (Kuomintang), Çin Komünist Partisi'ne boyun eğdi. Komünist parti tarafından yönetim mekanizması tamamen ele geçirilirken, Çin Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Yaşanan gelişmeler sonrası Tayvan adasına kaçan milliyetçi parti lideri Çan Kay Şek, Çin Cumhuriyeti'nin Tayvan'da devam ettiğini ilan etti. Çin Cumhuriyeti'nin yeniden kuruluşu başta Batılı ülkeler olmak üzere dünya genelinde kabul gördü ancak ilerleyen dönemde Çin Cumhuriyeti yalnız kaldı. Geçen süre içerisinde Çin Cumhuriyeti, Tayvan adıyla anılır hale gelirken, Çin ifadesi de Çin Halk Cumhuriyeti'ni kapsıyor.
ÇİN HALK CUMHURİYETİ
1971 senesine gelindiğinde ise değişen dünya dengeleri, BM'nin Tayvan'ı topluluktan çıkarmasına neden oldu. BM'den çıkarılan ve adı Tayvan olarak kabul edilen Çin Cumhuriyeti'nin yerine Çin Halk Cumhuriyeti birliğe dahil edildi. Uluslararası tanınırlığını büyük oranda yitiren Tayvan, daha da geri plana itildi. Bu süreçte Tayvan, bazı uluslararası örgütlere Çin Taipesi olarak üye olmayı başardı. Bununla birlikte sadece 23 ülke tarafından tanınan Tayvan, birçok ülke ile gayriresmi ekonomik ve kültürel ilişkiler elde etti. Çin Halk Cumhuriyeti'nin gölgesinde bulunan ülke, yoğun nüfus farkı ve ekonomik güç dengesizliğine rağmen, savunma alanında kendini geliştirmeye çalıştı. Çin ile yoğun ticari ilişkilerde bulunan Tayvan, en fazla mal ihracını da kıta ülkesinden sağlıyor. Fakat, bu güçlü ticari ilişkilerin yanında Çin Halk Cumhuriyeti, Tayvan'ın BM üyeliğini veto ediyor ve ada ülkesini çeşitli tehditlerle kontrol altında tutmayı sürdürüyor.
TEK ÇİN POLİTİKASI
Tek Çin politikası ile Pekin yönetimi, Tayvan'ın Çin'in son toprak parçası olduğunu savunarak adanın bağımsızlığına ve uluslararası arenada tanınmasına karşı çıkıyor. Çin bu noktada Tayvan'a yönelik ilişkilerin Taipei yönetimi ile değil, Pekin ile kurulmasından yana tavır sergiliyor. Geçmişte Hong Kong'u Britanya'dan, Macau'yu ise Portekiz'den kendi sınırları içerisine dahil eden Çin, Tayvan meselesinin de benzer şekilde sonuçlanmasını bekliyor. Bu politika ile Çin, kendi toprak bütünlüğüne saygı gösterilmesini vurgularken ve Pekin yönetimi dışında bir otoriteyi reddediyor. Pekin yönetimi, oluşturulan denge ile Tayvan'ın uluslararası alanda tanınmasını engellemeye yönelik adımlar atıyor. Tayvan'ın bağımsızlığını resmen ilan etmesi durumunda askeri güç kullanma tehdidinde bulunan Çin, son yıllarda diplomatik adımlar ile Taipei yönetimi ile ilişkilerini yumuşatsa da kararlılığını sürdürüyor.
ABD'NİN TAYVAN'A YAKLAŞIMI
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ise başlangıçta komünist bir Çin yönetimine karşı Tayvan'ı tanıdı ve Taipei hükümetinin yanında yer aldı. 1979 senesinde Jimmy Carter'ın başkanlığı döneminde Çin Halk Cumhuriyeti ile kurulan diplomatik ilişkiler, Tayvan meselesini de etkiledi. ABD bu süreçte Çin'in Tayvan'ın yasal temsilcisi olduğunu kabul etti. Çin ile resmi ilişkiler yürüten Washington yönetimi, Taipei'deki büyükelçiliğini kapattı. Yine de Tayvan'daki çıkarlarını korumayı amaçlayan ABD, Çin'i resmen tanımasının akabinde Tayvan'a destek olunmasını garanti eden, "Tayvan ile İlişkiler Yasası"nı yürürlüğe koydu. ABD, faaliyete geçirdiği yasa ile Tayvan'ın kendisini savunmasına yardımcı olacağını vurguladı. Ancak Çin benimsediği politika gereği, ABD'nin Tayvan ile tüm bağlarını koparmasını bekliyor. Washington yönetimi Çin'in Tayvan üzerindeki iddialarını kabul etmezken, Tayvan'ın bağımsızlığını destekleyen bir yaklaşımda da bulunmuyor. Tayvan ile Çin arasındaki meselenin barışçıl yollarla çözülmesi gerektiğini savunan ABD, durumun ancak Tayvan'ın da rızası dahilinde gerçekleşmesini istiyor. ABD yönetimi aynı zamanda, Tayvan'a yönelik Çin'in askeri güç kullanma tehditlerinin önüne geçmek istiyor. Donald Trump döneminde bazı sorunlar yaşansa da, ABD'nin benzer politikayı sürdürmesi bekleniyor.
TÜRKİYE'NİN TEK ÇİN POLİTİKASINA BAKIŞI
Türkiye ve Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki diplomatik ilişkiler 1971 yılında kuruldu. 1980'li yıllarda iki ülkenin iş birliği, ekonomik ve siyasi alanda ivme kazandı. Türkiye ve Çin arasındaki ilişkiler 2010 yılında stratejik iş birliği düzeyine yükseltildi. Gerçekleştirilen üst düzey ziyaretlerle iki ülke ilişkileri farklı alanlarda genişledi. Tek Çin politikasına gelince, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 2017 yılındaki Çin ziyareti sırasında, Türkiye'nin Pekin yönetiminin politikasına destek verdiğini ifade etti. Çavuşoğlu, Çin'in güvenliğinin Türkiye'nin güvenliği gibi görüldüğünü ifade ederek, Çin'e yönelik hiçbir olumsuz faaliyete sıcak bakmadığını belirtmişti. Tayvan ve Türkiye arasındaki ilişkiler ise, 1989'da Ankara'da açılan Taipei Ekonomi ve Kültür Ofisi ile sağlanmış. Ticari ve kültürel alanlarda gelişmeler kaydedildi. Gelişmeleri takiben 1993 yılında Türk Ekonomi Misyonu, Taipei'de faaliyete başladı. 1994 sonlarında temsilciliğin adı Türk Ticaret Ofisi olarak değiştirildi.