Savaş suçluları nasıl yargılanacak?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından 'savaş suçları' da yeniden gündeme geldi. Peki, savaş suçluları hangi kriterlere göre belirlenecek ve nasıl yargılanacak?

27/03/2022 14:47 Güncelleme: 27/03/2022 14:47

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından hem sokaklardan hem de iltica etmek isteyen halktan son derece ürkütücü hikayeler sosyal ağlarda kendine yer buluyor.

Özellikle Ukrayna sokaklarında elektrik direklerine çıplak biçimde bağlanarak dövülen kişilerin görüntüleri, çocukların kaçırıldığına dair iddialar ve kadınlara yönelik cinsel istismar haberleri, doğum hastanelerinin bombalanması, insani koridorlara yönelik saldırılar, sivil yerleşim yerlerinden gelen görüntüler, açlık ve susuzluk nedeniyle hayatını kaybedenler 'savaş suçları' yargılamalarını da beraberinde getirecek.

Çok sayıda uluslararası savaş suçu soruşturmasında yer alan David Crane, “Dünyanın güçlü adamları timsahlar gibi izliyor… Dünyanın dört bir yanındaki tiranlara hukukun üstünlüğünün silahın egemenliğinden daha güçlü olduğunu göstermeliyiz” ifadelerini kullanarak, Ukrayna'da yaşananların en hızlı biçimde mahkemelere yansıması gerektiğine dikkat çekti.

Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden kısa süre sonra dillendirilmeye başlanan savaş suçlarına ilişkin şu an herhangi bir ayırt edici çalışma yapılmadı.

SAVAŞ SUÇLARI NEYE GÖRE BELİRLENİYOR?

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yürürlüğe giren Cenevre Sözleşmesi ve 1998'de Uluslararası Ceza Mahkemesi'ni kurulmasına temel oluşturan Roma Hukuku'na dayanan savaş suçu kavramı, savaş zamanlarında sivillerin yanı sıra savaş esirleri ve yaralılar için koruma sağlamayı hedefliyor.

Uluslararası ceza hukuku kapsamında değerlendirilen savaş suçlarının temeli, Mad Max Thunderdome'nin de ifade ettiği gibi "Bir şeyi hedeflemek için askeri gerekli bir neden yoksa, bu bir savaş suçudur" söylemine dayanıyor.

UKRAYNA'DA BELİRLENEN SAVAŞ SUÇLARI NELER?

Ukrayna'da yapılan ilk incelemelerde kayıt altına alınabilen savaş suçları; insanların evlerinin geniş çapta tahrip edilmesi, güvenli koridorlardan tahliye edilirken sivillere ateş açılması, hastanelerin hedef alınması, sivil alanlarda misket bombası gibi ayrım gözetmeyen silahların kullanılması, nükleer santrallere saldırılar, insani yardıma erişimin kasten engellenmesi, yiyecek, su gibi yardım veya temel ihtiyaçlardan insanların mahrum bırakılması olarak raporlara yansıdı.

Raporda yer alan tespitlere rağmen örneğin, hastanenin yıkılması tek başına savaş suçu olarak sayılamıyor. Bir eylemin savaş suçu olarak değerlendirilebilmesi için savcıların bilinçli bir kasıt olduğunu mahkemeye ıspat etmesi gerekiyor.

SAVAŞ SUÇLARINA KARŞI VERİLEN CEZALAR NELER?

- 2012'de Uluslararası Ceza Mahkemesi, savaş ağası Thomas Lubanga Dyilo'yu Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki bir etnik çatışmada savaşmak için 15 yaşından küçük çocukları askere almaktan suçlu buldu. Dyilo halen 14 yıllık cezasını çekiyor.

- Bosna'da kendi Sırp Cumhuriyeti'ni ilan eden Radovan Karadžić, insanlığa karşı suçlardan, savaş suçlarından ve soykırımdan (En bilineni 1995'te Srebrenica'da 7 binden fazla kişinin katledilmesinden) suçlu bulundu. Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

- Belediye başkanı olan Jean-Paul Akayesu, soykırım, tecavüz dahil insanlığa karşı suçlar ve 1994 Ruanda etnik katliamında soykırım işlemeye teşvikten suçlu bulundu. Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi ömür boyu hapis cezasına mahkum etti.

Türkiye Rusya Federasyonu